4 lipca roku 1776 uchwalona została Deklaracja Niepodległości Stanów Zjednoczonych, która de facto ustanowiła nowy amerykański rząd rewolucyjny i oficjalnie wypowiedziała wojnę Wielkiej Brytanii. Konflikt zbrojny między Wielką Brytanią a jej 13 koloniami w Ameryce Północnej zakończony został uznaniem przez Wielką Brytanię niepodległości Stanów Zjednoczonych. Zwycięstwo kolonii i zakończenie walk przypada na podpisanie przez oba kraje traktatu paryskiego w 1783 r. Po traktacie pokojowym z Anglią, stosunki pomiędzy powstałymi 13 państwami amerykańskimi, które zawiązały konfederację, zaczęły się dramatycznie psuć. W konsekwencji w maju 1787 r. zwołano kolejne spotkanie przedstawicieli 13 państw, którego obrady zakończyły się uchwaleniem konstytucji. Przekształcała ona luźne stowarzyszenie państw (jakim była wówczas konfederacja) w ściślejszy związek, federację. Powstały obecne Stanów Zjednoczonych Ameryki. Konstytucja Stanów Zjednoczonych weszła w życie 4 marca 1789 roku. Wraz z konstytucją napisana została Karta Praw Stanów Zjednoczonych (Bill of Rights), zawierająca katalog podstawowych praw oraz wolności obywatelskich. Wśród nich mowa jest o wolności religii, prasy, słowa, petycji i zgromadzeń, prawie do posiadania i noszenia broni, prawie do nietykalności osobistej i materialnej, określone są prawa oskarżonych, wprowadzony został zakaz nadmiernych kaucji i okrutnych kar. Powyższe akty prawne zostały omówione w szczegółach w poprzedniej części sagi, do której odsyłamy.

Amerykańska konstytucja oparta została o zasadzie trójpodziału władz, wraz z mechanizmem do ich kontrolowania i równowagi w działaniu. Ratyfikowanie jej stworzyło unię federalną stanów, z prezydentem, Kongresem i Sądem Najwyższym w Waszyngtonie. Unia Stanów Zjednoczonych krzepła zresztą jeszcze przez 76 lat, aż do zakończenia wojny secesyjnej w 1865, której zasadniczą przyczyną była inna wizja amerykańskiego państwa. Północ proponowała postać ścisłej federacji, a stany Południa były zwolennikami luźnej konfederacji. Oficjalnie północ walczyła o zachowanie Unii, a południe o zachowanie swoich praw i stylu życia. W tle rozgrywał się jednak inny ważniejszy konflikt: wojna o niewolnictwo. To z tego wynikały wszystkie dalsze implikacje. 

Wojna Secesyjna była naj-krwawszym konfliktem w historii Stanów Zjednoczonych. Przywołuje się przy tej okazji liczbę 680 tys. zabitych, choć zapewne należałoby ją powiększyć o dalsze straty ludności cywilnej. Jest to liczba porównywalna do łącznej liczby zabitych amerykańskich żołnierzy podczas obu wojen światowych. Należy to tego również gigantyczne straty w infrastrukturze na terenie dzisiejszych stanów południowych. Pamięć o “bratobójczym konflikcie” jest zachowywana w USA po dziś dzień, pomimo że minęło od jego zakończenia zaledwie trochę więcej niż półtora wieku. 

O działaniach wojennych powstały niezliczone artykuły, analizy, monografie i prace historyków. Pamięć o konflikcie upamiętniana jest zarówno przez grupy rekonstrukcji historycznej, jak i przez polityków lokalnych i federalnych. Poświęcone są mu liczne pomniki, statuy i symbolika. Autor nie zamierza jednak opisywać tutaj dokładnego przebiegu działań wojennych, a jedynie go zarysować i wskazać najważniejsze wydarzenia oraz konsekwencje. Zainteresowanych odsyła natomiast do odpowiednich prac temu poświęconych.

Wojna Secesyjna to nie tylko teatr działań wojennych, ale także długotrwałe budowanie powodów, a także daleko idące i długotrwałe skutki. Autor zastanawia się w związku z tym, czy demony przeszłości we współczesnych Stanach Zjednoczonych nie wychodzą znów z letargu, gdyż obecne rozwarstwienie ideologiczne zaczyna generować bardzo silne podziały w amerykańskim społeczeństwie.

BAWEŁNA W GOSPODARCE MŁODYCH STANÓW

W wyniku Wojny o Niepodległość trzynaście kolonii stworzyło nowy niepodległy byt, jakim były Stany Zjednoczone Ameryki Północnej. Wygrana z Brytyjczykami pozwoliła przejąc amerykanom terytoria natywnych amerykanów będące pod dotychczas pod nominalną kontrolą Wielkiej Brytanii. Z początkiem XIX w. granice USA rozciągały się już aż do wybrzeży Missisipi. W dalszym ciągu kontynuowano parcie na zachód, a zajmowane obszary z czasem przyłączano do Unii.

Obszary poszczególnych stanów różniły się jednak znacznie pod względem gospodarczym, co autor opisał w cz. 2 sagi Dawno temu w Ameryce. Główna linia podziału gospodarczego przebiegała jednak pomiędzy stanami północnymi i południowymi.

Przewaga gospodarcza stanów północnych nad południowymi. Źródło: http://www.glencoe.com/qe/images/b96/q2453/tak8_resou.gif

Liczniejsze ludnościowo stany północne rozwijały swoją gospodarkę przemysłową oraz handlową. Cieszyły się także wyższym wskaźnikiem urbanizacji. Sprzyjał temu dostęp do surowców mineralnych Appalachów, ale także lepszy wskaźnik zalesienia niż na południu. Posiadały one również bardziej rozwiniętą sieć kolejową i drogową. Stany południowe były z kolei mniej liczne pod względem ludności je zamieszkującej. Wielki areał rolniczy w postaci farm i plantacji wymuszał w naturalny sposób rozsianie ludności, przez co na południu istniało mniej obszarów miejskich.

Rozwój areału na którym uprawiano bawełnę w 1820 r. i 1860 r. Źródło: https://teachers.henrico.k12.va.us/tucker/strusky_m/webquests/VUS6_Expansion/Cotton%20Production%201820-1860.jpg

Początek XIX w. przyniósł postęp w technologii tkackiej zarówno w północnej części kraju, jak i w Europie zachodniej. Wzrosło zatem znacznie zapotrzebowanie na bawełnę. Południowe stany ze swoim ciepłym i wilgotnym klimatem oraz żyzną ziemią, były więc idealnym miejscem do uprawy tego towaru. Produkcja bawełny była tam tak duża, że na rok przed wybuchem Wojny Secesyjnej bawełna stanowiła ponad połowę całkowitego eksportu kraju. Gigantyczne areały uprawne stanów południowych potrzebowały taniej siły roboczej do wykonywania ciężkiej pracy w trudnych warunkach. Z tego powodu posiadacze ziemscy zaopatrywali się w siłę niewolniczą. Jednak w przeciągu kilku dekad istnienia państwa, temat ten miał stać się drażliwym elementem pogłębiającym podział między północą i południem.

Rozwój niewolnictwa w USA pomiędzy 1790-1860 r. Źródło: https://teachers.henrico.k12.va.us/tucker/strusky_m/webquests/VUS6_Expansion/map%20slave%20growth.jpg

Gospodarka to bardzo ważna część życia państwowego, ale nowo powstałe państwo musiało opierać się na literze prawa i zasadach sprawiedliwości, tak jak zapisali to w prawie Ojcowie Założyciele. Pomimo iż sami nie byli jednomyślni co do pewnych elementów prawnych nowego porządku, starali się osiągnąć liczne kompromisy.

KONGRES ELEKTORSKI

Jednym z poważnych problemów z jaki musiała zmierzyć się nowo powstała republika, była opracowanie format systemu wyborczego. Stało się to elementem poważnej dysputy podczas przygotowań do wyborów prezydenckich ww 1787 r. Nad rozwiązaniem ojcowie założyciele debatowali długo, z czego niektórzy byli zwolennikami prezydenta wybieralnego przez połączone izby kongresu, a z kolei inni optowali za głosowaniem powszechnym. Pierwsze opcja miała stać się rozwiązaniem używanym we wczesnych XX-wiecznych republikach demokratycznych, i tak wybierano m.in. prezydentów w międzywojennej Polsce. Drugie rozwiązanie stało się natomiast elementem tzw. dojrzałej demokracji.

Mapa rozdziału głosów elektorskich w 1789 r. Źródło: https://study.com/academy/lesson/electoral-college-lesson-for-kids.html

W kontekście wyborów prezydenckich, Ojcowie Założyciele byli przeciwnikami “czystej” demokracji, czyli nieograniczonych rządów większości. Zdecydowanie się na wybory powszechne, uniemożliwiłoby zapoznanie się wszystkim głosującym z programami wyborczymi kandydatów. Wszak najszybszym środkiem transportu nadal pozostawał koń, a nie wszyscy koloniści umieli czytać i pisać. Na dodatek szlaki komunikacyjne nie były tak rozwinięte jak w dzisiejszych czasach. Sprzeciwiali się także wyborowi głowy państwa przez połączone izby kongresu, czyli jego ewentualnej wszech-decyzyjności. Obawiano się bowiem, że głosowanie reprezentantów i senatorów w tej kwestii  mogłoby w dalszej perspektywie okazać się rozwiązaniem korupcjogennym. Zdecydowali się zatem na kompromis w postaci stworzenia kongresu elektorskiego. Z dzisiejszego punktu widzenia, wypracowany kompromis może wydawać się staromodny, kontrowersyjny i nie odzwierciedlający wyniku głosowania powszechnego. Jednakże pod koniec XVIII w., w czasach powszechnej władzy monarszej, było to novum przecierające szlaki.

Główne szlaki komunikacyjne w USA w 1840 r. Źródło: https://teachers.henrico.k12.va.us/tucker/strusky_m/webquests/VUS6_Expansion/Roads%20and%20Canals.png

Kolejnym problemem jaki się pojawił był podział głosów elektorskich pomiędzy stany. Uznano, że cenzus liczebnościowy stanu powinien być czynnikiem decydujący o ilości elektorów. Co jednak zrobić w sytuacji, gdy dużą część mieszkańców stanu stanowili ludzie niewolni, czyli z definicji nie posiadający praw wyborczych? W stanach południowych liczba niewolnych oscylowała bowiem w okolicy 40%, a w Wirginii ten wskaźnik wynosił aż 60%. 

Stany Południowe jako posiadające mniejszy odsetek ludności z czynnymi prawami wyborczymi, nie byłyby skłonne zaakceptować sytuacji w której od samego początku dominowała by liczebniejsza “demograficznie” północ. Zdecydowano się zatem na kompromis, w którym dla potrzeb ustalania liczby elektorów przypadających na stan, jeden niewolnik liczony był jako 3/5 czynnego wyborcy. Dla przykładu stan posiadający 500 tys. czynnych wyborców oraz 500 tys. niewolników traktowany był dla potrzeb wyliczenia głosów elektorskich jako posiadający 800 tys. czynnych wyborców.

Wypracowany kompromis usatysfakcjonował przedstawicieli południa. Nie mogąc liczyć na przewagę w Izbie Reprezentantów ale nie zostali również zmarginalizowani. Sprawiło to także, że niewolnicza Wirginia (sławna wówczas ze swoich upraw tytoniu) posiadała od samego początku dużą ilość głosów elektorskich. W rezultacie, przez pierwsze 32 lata istnienia USA, tylko jeden prezydent pochodził z poza tego stanu. Byznes First, jakby to powiedział obecny prezydent Donald Trump.

Na inne rozwiązanie zdecydowano się jednak przy podziale miejsc w wyższej izbie kongresu, czyli Senacie. W tym przypadku, każdy ze stanów otrzymał po dwa głosy elektorskie, co miało zapewnić mniej liczebniejszemu ludnościowo stanom południowym zachowanie wpływu na kurs polityczny kraju. Wraz z rozwojem terytorialnym, do 1850 r. stosunek stanów niewolniczych do wolnych dawał południu przynajmniej równowagę w Senacie. Dzięki temu kilkukrotnie udało się tam zablokować legislację anty-niewolniczą.

Tymczasem młoda republika dalej poszerzała swoje terytorium kierując się na zachód, ścierając się przy tej okazji z natywnymi amerykanami oraz młodym niepodległym Meksykiem. Kwestią czasu było zatem powiększenie liczny stanów wchodzących w skład Unii. Jak miało się to do podziału na wolne i niewolnicze?

TRUDNY BALANS STANÓW

Nie wszystkie obszary zdobywane na zachodzie były korzystnymi dla rolnictwa, w tym uprawy tytoniu i bawełny. Im bliżej Pacyfiku, tym więcej pojawiało się obszarów pustynnych i górskich. Nie potrzebowano tam zatem siły niewolniczej, a mieszkańcy optowali za abolicją niewolnictwa. Celem zachowania równowagi pomiędzy stanami niewolniczymi i wolnymi sięgnięto po legislację. W 1820 r. wypracowano tzw. “Kompromis Missouri” przyznający stanowi Missouri status niewolniczego w zamian za uznanie przez stany południowe równoleżnika 36.30′, jako granicy niewolnictwa na zachodzie.

Rozwój stanów zjednoczonych z podziałem na stany wolne i niewolnicze. Źródło: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:US_Slave_Free_1789-1861.gif

Problem pojawił się jednak w 1850 r. przy powołaniu do życia stanu Kalifornia. Według “Kompromisu Missouri” powinien on zostać zakwalifikowany jako stan niewolniczy, ale przeciwstawiała się temu stanowczo lokalna ludność. W pewnej chwili rozważano nawet stworzenie dwóch Kalifornii, podobnie jak to miało miejsce z Karolin-ami. W wyniku kompromisu politycznego zdecydowano, że nowo przyjęty do Unii stan stał się stanem “wolnym od niewolnictwa”. W konsekwencji jednak zaogniło to relacje pomiędzy mieszkańcami północy i południa.

Kolejnym problematycznym stanem okazał się stan Kansas w 1854 r., do którego rościły sobie prawa zarówno strona pro-niewolnicza jak i anty-niewolnicza. Kongres zadecydował, że decyzję powinni podjąć biali mieszkańcy stanu na drodze referendum. W związku z tym, w dziwny i niewyjaśniony sposób okazało się nagle, że Kansas jest rajem na ziemi, do którego zaczęli ściągać zarówno abolicjoniści z północy jak i zwolennicy niewolnictwa z sąsiedniego Missouri. Rezultatem było kilka poważnych utarczek zbrojnych pomiędzy stronami, takich z użyciem strzelb i noży.

NIEWOLNICTWO I IDEA WYZWOLENIA

Abolicjonizm niewolnictwa był ideą dojrzewającą powoli i zyskującą na popularności w latach 40-tych XIX w. Zwolennicy zniesienia niewolnictwa wywodzili się głównie ze stanów północnych, jednak istnieli również na południu. W tym przypadku stanowili jednak zdecydowaną mniejszość.

Czarnoskórzy niewolnicy z południa oczywiście próbowali odmienić swój los, poprzez nieliczne lokalne rewolty szybko tłumione przed oddziały milicji i wojska, czy też poprzez ucieczkę. Ta druga miała miejsce w większości przypadków dzięki zorganizowanemu współdziałaniu komórek abolicjonistów oraz ich agentów na południu. Przygotowywano zatem szlaki przerzutowe oraz kryjówki, które prowadziły na północ wzdłuż wybrzeży rzeki Missisipi i wzdłuż wybrzeża atlantyckiego, jak pokazano na poniższej mapie. Należy jednak wyraźnie zaznaczyć, że abolicjonizm przed wybuchem wojny domowej nie był masowym. Zyskał znacząco natomiast z powodu jej rozpętania.

Główne szlaki przerzutowe niewolników poza stany niewolnicze. Źródło: https://media.nationalgeographic.org/assets/photos/000/233/23320.jpg

Nurt likwidacji niewolnictwa został w pewien sposób sformalizowany w 1840 r., kiedy to na scenie politycznej kraju pojawiła się partia Liberty Party. Zniesienie niewolnictwa było jednym z najważniejszych punktów jej programu. Choć partia nie przebiła się do czołówki politycznej kraju, którą tworzyli Demokraci, Wigowie i rodząca się Partia Republikańska, to ich kandydat na prezydenta w 1840 r. uzyskał 7 tys. a w cztery lata później już 62 tys głosów. Świadczyło to o rosnącej na północy popularności nurtu likwidacji niewolnictwa.

Jednym z przykładów radykalizmu abolicjonistycznego tamtych czasów był John Brown, który był weteranem walk osadników w Kansas. W swoich poglądach wskazywał on m.in. na brak władzy sprawczej rządu federalnego aby zakończyć niewolnictwo. Przez dwa i pół roku zbierał fundusze i wytrenował 21 ochotników z którymi przeniósł się następnie do Wirginii. Tam, w 1859 r. rozpoczął realizację swojego planu. Celem był atak na lokalny arsenał federalny, zdobycie broni, uzbrojenie lokalnych niewolników i wycięcie krwawego szlaku przez południe celem uwolnienia więcej czarnoskórych i przebicia się na północ. Plan okazał się całkowitą porażką, gdyż lokalni niewolnicy bali się podnieść broń przeciw swoim białym panom. Brown został pojmany przez lokalną milicję i oddziały wojskowe pod dowództwem Roberta E. Lee, a następnie osądzony i stracony za zdradę przeciw stanowi Wirginia.

W USA istniał federalny Fugitive Slave Acts z 1793 r, według którego w przypadku schwytania, należało dokonać zwrotu zbiegłego niewolnika do jego właściciela. Dotyczyło to całego obszaru Stanów Zjednoczonych oraz terytoriów, czyli obszarów kontrolowanych, nie będącymi jeszcze formalnie stanami. Prawo w oparciu o artykuł IV, Sekcji 2 Konstytucji USA upoważniało sędziów stanowych, okręgowych i federalnych do podjęcia ostatecznej decyzji o statusie zbiegłego niewolnika. Jednakże interesującym casusem prawnym w tym kontekście był wyrok w sprawie Prigg vs Pensylwania z 1842 r., gdzie Sąd Najwyższy stwierdził, że władze stanowe nie mogą być w żaden sposób przymuszane do wydania uciekinierów.

Legislacja dotycząca zniesienia niewolnictwa pojawiała się kilkukrotnie w Kongresie, jednak przewaga południa w senacie umożliwiała zawsze jej storpedowanie. Spór o status Kalifornii jaki rozgorzał w 1850 r. oraz ostra postawa południowców na forum Kongresu wobec działań abolicjonistów, przyniosły w tym samym roku zaostrzenie zapisów Fugitive Slave Act. Była to cena jaką kongresmeni z północy wynegocjowali w zamian za status Kalifornii jako wolnego stanu.

Według nowych ustaleń, schwytany na północy zbiegły niewolnik tracił prawo do sądu. Dodatkowo nakładano kary finansowe na federalnych szeryfów przymykających oko na proceder organizowania ucieczek z południa, a także na cywili którym udowodniono pomoc. Według odnowionych zasad, afroamerykański uciekinier powinien być ścigany również na terytoriach północnych, a po złapaniu wydany i zwrócony właścicielom. Nowa legislacja w efekcie zwiększyła w wolnych stanach poparcie dla prawnego zniesienia niewolnictwa. Przyczyniła się również do intensyfikacji działań abolicjonistów. Dodatkowo, niektóre stany północne indywidualnie zaczęły wprowadzać swoje własne prawa stanowe zakazujące wydawania uciekinierów. Poniższa tabela oparta jest o spis ludności z 1860 r. Przedstawia ona odsetek ludności wolnej i niewolnej z podziałem na stany.

Dane spisu ludności z 1860 r. Źródło: https://en.wikipedia.org/wiki/1860_United_States_Census#cite_note-4

Dla powyższej tabeli trzeba zaznaczyć dwa ważne elementy. Kansas zostało formalnie stanem dopiero w 1861 r., czyli traktowane jest jako terytorium. Z kolei w Nowym Meksyku niewolnictwo zniesiono w 1862 r., jednak dla spisu z 1860 r. nie ma danych co do populacji niewolniczej. Trzeba również zaznaczyć, że w powyższych liczbach wolnych obywateli, zawiera się około pół miliona wolnych afro-amerykanów żyjących na terenie stanów północnych.

Odnowiony Fugitive Slave Acts z 1850 r. był literą prawa federalnego, ale jak widać jego implementacja na poziomie stanowym była już różna. Zaostrzenie zasad dotyczących wydawania zbiegłych niewolników jeszcze bardziej zaogniło stosunki pomiędzy wolną i niewolniczą częścią kraju. Dodatkowo wszystkie powyżej wymienione aspekty przyczyniły się na południu do stworzenia poczucia zagrożenia. W ten sposób powstał mit historiograficzny południowych stanów, dotyczący zachowania południowego stylu życia oraz jego zagrożeniu przez północ. Mit ten istnieje na południu po dziś dzień i określa się go mianem walki o “swoje prawa”  i za “straconą sprawę”.

PRAWO CZY SPRAWIEDLIWOŚĆ?

Mit historiograficzny obecny w amerykańskim nauczaniu po dziś dzień, będzie mówić o walce o “prawach południa”. Problem polega na tym, że istnieje w tym wszystkim poważny konflikt prawno-etyczny. Legislacja federalna dotycząca zasad zachowania niewolnictwa, powinna mieć bowiem przewagę nad indywidualną legislacją stanową, ale prawo Fugitive Slave Acts już wówczas uważane było coraz bardziej za niemoralne i nieetyczne. Czy zatem w sytuacji łamania prawodawstwa federalnego na poziomie jednostkowym i stanowym, jego zwolennicy mają prawo i powody ogłosić secesję? A także czy mają prawo do tejże pomimo konstytucyjnej zasady niepodzielności Unii? Są to pytania, na które należałoby oczekiwać odpowiedzi od specjalistów prawa konstytucjonalnego w USA.

Był to jednak główny wątek sporu pomiędzy przyszłymi secesjonistami a Waszyngtonem. W swojej konstytucji, stany secesjonistyczne wyraźnie zaznaczały punkt dotyczący zachowania niewolnictwa na terytoriach posiadanych, ale także zdobytych w przyszłości.

“In all such territory the institution of negro slavery, as it now exists in the Confederate States, shall be recognized and protected by Congress and by the Territorial government; and the inhabitants of the several Confederate States and Territories shall have the right to take to such Territory any slaves lawfully held by them in any of the States or Territories of the Confederate States.”

Karolina Północna była pierwszym ze stanów, który ogłosił secesję od Unii. Władze stanowe wydały “Deklarację Bezpośrednich Przyczyn”, w której sprzeciwiały się indywidualnym przepisom stanów północnych, zakazującym wydawalnia zbiegłych niewolników.

Innym argumentem budującym legendę o “zachowaniu południowego stylu życia” był wątek podatkowo-taryfowy. Podatki rzekomo nakładane przez rząd federalny były zbyt wysokie. Doprowadziło to do kilku kryzysów w latach 30-tych na linii Południowa Karolina – Unia. Nie zagłębiając się w detale, władze stanowe uznały, że nowe podatki są niekonstytucyjne i zagroziła secesją. Groźba użycia siły przez władze federalne oraz brak poparcia dla “sprawy” ze strony innych stanów spowodowały, że pomysł secesji szybko zarzucono. Nowe taryfy wprowadzone w życie w 1857 r. były niższe niż dotychczasowe i zostały dobrze przyjęte przez posłów i senatorów z południa. W rezultacie plantator z południa mógł cieszyć się najniższymi podatkami od pół wieku. Jednak w rok później, liczba stanów w Unii zmieniła się i południe straciło długo utrzymywaną większość senacką. W rezultacie południowcy znów poczuli się zagrożeni.

Powyższe, wraz z postrzeganiem północy jako przeciwnika sprawiły, że przede wszystkim na południu, ale także w historiografii amerykańskiej dominuje mit walki o prawa stanowe. Ma on odzwierciedlenia w kulturze masowej, grupach rekonstrukcji historycznej, wyrażany jest poprzez symbolikę. W ciekawy sposób podsumowuje go duet (raczej pro-Demokratycznych w dzisiejszym rozumieniu tego sowa) amerykańskich komików – Key & Peele.

By potwierdzić, że Wojna Secesyjna rozgrywała się przede wszystkim o ciała i dusze niewolnych, warto spojrzeć na poniższą mapę południa z podziałem na hrabstwa. Szybko okaże się, iż obszary gdzie rolnictwo wielko-areałowe nie istniało, były za utrzymaniem Unii. Z kolei hrabstwa z plantacjami, potrzebowały niewolników i głosowały za odłączeniem się. Dla przykładu – zachodnie Tennessee było obszarem rolniczym i głosowało za secesją. Wschodnia część stanu była obszarem górskim i głosowała przeciw. W Wirginii, rozkład głosów i przyczyny są podobne. Nawet w konserwatywnej Alabamie, niewolnictwo było relatywnie częstszym zjawiskiem na południu stanu, niż na północy.

Południe – Głosy za i przeciw secesji z podziałem na hrabstwa. Źródło: http://electiondissection.blogspot.com/2010/07/civil-war-secession-maps.html

Spór o niewolnictwo wytworzył gigantyczną polaryzację w USA. Była ona zauważalna również na poziomie partyjnym. Każdy prezydent wybrany przed 1860 r. cieszył się popularnością przynajmniej częściowo na północy i na południu. Jednak wybory prezydenckie 1860 r. zmieniły ten stan i potwierdziły silny bi-polarny podział partyjny, zarówno na północy jak i na południu.

BI-POLARYZM WYBORCZY 1860 R.

Zazwyczaj każda z partii posiadała jednego kandydata na cały kraj. W wyborach 1860 r. było ich więcej. Północni Demokraci wybrali Stephena Douglasa, podczas gdy południowi Demokraci Johna Breckinridge’a. Na północy resztki rozpadającej się partii Wigów połączyły swoje siły z Republikanami wystawiając Abrahama Lincolna. Z kolei na południu Wigowie złączyli się z Konstytucjonalistycznymi Unionistami pod przewodnictwem Johna Bella. W rezultacie podział sympatii politycznych w USA z podziałem na hrabstwa prezentował się następująco:

Rozkład głosów w USA w wyborach prezydenckich 1860 r. Źródło: https://www.vox.com/2015/4/14/8396477/maps-explain-civil-war

Jednak szanowni czytelnicy na przykładzie wyborów prezydenckich z 2020 r. zdają sobie sprawę, że rozkład głosów w hrabstwach jest mało ważny. Liczą się bowiem stany i ich głosy elektorskie. Lincoln zwyciężył uzyskując 180 głosów elektorskich, na 152 wymaganych. Z kolei Stephen Douglas zwyciężył zaledwie w jednym stanie, ale uzyskał drugą największą liczbę głosów. Na dodatek zarówno z północy i południa. Na południu zwyciężył Breckinridge, aczkolwiek Bell uzyskał silne poparcie w trzech najliczniejszych ludnościowo stanach.

Znaczną przewagę Lincolnowi dały stany Nowy Jork, Pensylwania i Ohio. Pamiętając przy tym, że liczba głosów elektorskich zależała od liczebności wolnej ludności stanu oraz 3/5 niewolnych, pozwoli to zobaczyć przy okazji, jak kształtowała się ówczesna gęstość zaludnienia.

Wynik wyborów prezydenckich w USA 1860 r. Źródło: https://en.wikipedia.org/wiki/Abraham_Lincoln#/media/File:ElectoralCollege1860.svg

Abraham Lincoln reprezentował wszystko czym południowe stany nie chciały być. Był Republikaninem, podczas gdy południe głosowało raczej za Demokratami. Lincoln był abolicjonistą, a południe zwolennikami utrzymania niewolnictwa. Wreszcie, jego poglądy na niewolnictwo były powszechnie znane, a Lincoln jako prawnik z wykształcenia prezentował wielokrotnie zdecydowany sprzeciw. Jego słowa przeszły już do klasycznych w kontekście sporu o niewolnictwo, a warto dodać, że nowy prezydent był świetnym mówcą i na dodatek znanym.

“If slavery is not wrong, nothing is wrong”

Masową popularność na skalę kraju przyniosły mu debaty z 1858 r, kiedy to jako reprezentant Republikanów starł się z przedstawicielem Demokratów i jednocześnie senatorem Stephenem Douglasem. Format starć ustalony został jako debaty, po jednej w każdym z dziewięciu dystryktów wyborczych w Illinois, który to stan obaj kandydaci reprezentowali. Zainteresowanie prasy wydarzeniem było ogromne, a sława popisów oratorskich interlokutorów sięgnęła daleko poza granice stanu. Jako że obaj byli świetnymi mówcami (a Illinois było stanem wolnym) toteż południowemu punktowi widzenia dostało się całkiem mocno. Miejsce w wyższej izbie Kongresu uzyskał Douglas, aczkolwiek na Lincolna oddano łącznie więcej głosów. Jednak w dwa lata później to Douglas miał przegrać najważniejsze wybory swojego życia – prezydenckie.

Obserwatorów naszej rodzimej sceny politycznej zapewne zszokuje fakt, że panowie ścierali się dziewięć razy, bez udziału moderatorów i na dodatek będąc w tej samej lokacji w tym samym czasie na jednej scenie. Okazuje się, że jednak można.

Południe bało się Abrahama Lincolna niczym diabeł święconej wody. Dlatego też jego wybór na stanowisko prezydenta kraju stał się bezpośrednią przyczyną secesji. Nurt ten nabierał mocy z upływem każdego roku, w wyniku sporów prawnych pomiędzy stanami. Lincoln został wybrany prezydentem USA 6 listopada 1860 r., a już 20 grudnia 1860 r. Karolina Południowa wystąpiła z Unii. Do 1 lutego 1861 r. wystąpiło sześć kolejnych stanów – Missisipi, Floryda, Alabama, Georgia, Luizjana i Teksas.

O PROKLAMACJI EMANCYPACJI

Deklaracja Emancypacji. Źródło: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/f9/Emancipation_Proclamation.jpg

ZARYS DZIAŁAŃ WOJENNYCH

Wojna Secesyjna była konfliktem pełnym błyskotliwych kampanii, rajdów, podjazdów a także długotrwałych wojen pozycyjnych. Uznawana jest za pierwszą nowoczesną wojnę w dziejach świata, albo też za ostatnią ze starych wojen, ale na pewno za pierwszą wojnę totalną. To właśnie w trakcie jej trwania starły się po raz pierwszy w pełni opancerzone okręty. Wtedy także rozpoczęto pierwsze eksperymenty z okrętami podwodnymi. Oryginalnie jednoosobowymi i mającymi za cel podłożenie ładunków wybuchowych i ucieczkę z miejsca ataku. Wojska rozpoczynające wojnę secesyjną posiadały muszkiety ładowane od lufy, a kończyły z gwintowanymi muszkietami ładowanymi od tyłu. Dodatkowo z jej końcem coraz częściej pojawiać zaczęła się broń powtarzalna.

Więcej na temat postępu technologicznego tamtych czasów znajduje się w artykule Piotra Derengowskiego “Między nowożytnością a współczesnością. Broń palna wojny secesyjnej (1861-1865)“.

Pierwsza bitwa morska pomiędzy pancernikami. USS Monitor i CSS Virginia. Starcie było nierozstrzygnięte, ponieważ obie jednostki charakteryzowały się silnym pancerzem i uzbrojeniem, które nie mogło tego pancerza przebić. Źródło: https://en.wikipedia.org/wiki/Ironclad_warship#/media/File:The_Monitor_and_Merrimac.jpg

Odłączone stany utworzyły Konfederacyjne Stany Ameryki i wybrały na swojego tymczasowego prezydenta Jeffersona Davisa z Missisipi. Tymczasem Lincoln w swoim przemówieniu inauguracyjnym wygłoszonym 4 marca 1861 roku ogłosił, że jego obowiązkiem jest utrzymanie Unii. Oświadczył również, że nie ma zamiaru położyć kres niewolnictwu, ani tym bardziej nie pragnie uchylenia ustawy o zbiegłych niewolnikach. Była to oczywista próba powstrzymania konfliktu, która południowców jednak nie przekonała, a Republikanów z północy wręcz rozgniewała.

W ramach działań wojennych Unia zaordynowała strategię Anakondy, która miała odciąć Konfederację poprzez blokadę gospodarczą, i w rezultacie zdusić jej gospodarkę opartą o eksport bawełny i tytoniu. Jej elementami była silna blokada morska i lądowa stanów południowych. Filozofia wojenna południa miała opierać się z kolei na dążeniu do wygrywania bitew, tak aby złamać jak najszybciej ducha Unii i doprowadzić do uznania Konfederacji na gruncie międzynarodowym. Przedłużające się bowiem działania wojenne byłyby dla południa zwyczajnie niekorzystne ze względu na przewagę zasobową i liczebnościową Unii.

strategia Anakonda, czyli całkowita blokada gospodarcza południa. Źródło: http://memory.loc.gov/ammem/index.html

Wojna formalnie rozpoczęła się w 1861 r. od ataku Konfederacji na Fort Sumter w Karolinie Południowej. Fort nie posiadał odpowiednich zapasów do długotrwałych walk, dlatego też skapitulował po półtora dnia obrony. Przez pierwsze lata konfliktu inicjatywa należała do wojsk Południa, które wygrywały bitwy aż do nierozstrzygniętej bitwy pod Antietam, we wrześniu 1862 r. Zatrzymała ona pochód Konfederacji wzdłuż Atlantyku. Przez kolejne miesiące armia generała Lee dwukrotnie upokorzyła armie Unii w bitwach w Północnej części stanu Wirginia. Sam stan w trakcie wojny uległ podziałowi na część secesjonistyczną i lojalistyczną. W lipcu 1863 r. wojska generała Lee zostały ostatecznie pokonane w bitwie pod Gettysburgiem, co odebrało inicjatywę armii Konfederatów do końca wojny. Choć konfederaci nie zostali zdezorganizowani, tak straty poniesione w sile żywej były dla południa nie do odrobienia. Zniszczyło to także nadzieje secesjonistów na ewentualne uznanie niepodległości przez mocarstwa europejskie w wyniku sukcesów militarnych.

Flaga Unii w momencie rozpoczęcia Wojny Secesyjnej. Każda z 33 gwiazd reprezentuje inny stan. Pomimo secesji nie zdecydowano się na usunięcie żadnej z nich. Wszak wojna toczona była o niepodzielność Unii. Źródło: https://www.historynet.com/union-flags

Tymczasem na zachodzie wojska Unii odniosły sukcesy od samego początku. Udało im się m.in. odzyskać Kansas. Wielkim sukcesem było zdobycie praktycznie całego dorzecza rzeki Missisipi. Statki Unii wysadziły desant w południowej Luizjanie i wkrótce cała Missisipi była w ich posiadaniu. Wyjątkiem był ufortyfikowany Vicksburg, który poddał się dopiero  w lipcu 1863 r.

Pierwsza flaga stanów skonfederowanych. Wzór został następnie zastąpiony przez kolejne. Źródło: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bf/Flag_of_the_Confederate_States_of_America_%28March_1861_%E2%80%93_May_1861%29.svg/1024px-Flag_of_the_Confederate_States_of_America_%28March_1861_%E2%80%93_May_1861%29.svg.png

Terytoria Arizony i Nowego Meksyku wezwały Konfederację na pomoc celem usunięcia wojsk Unii, jednak początkowe sukcesy zostały zamienione w porażkę wraz z przybyciem wojsk i ochotników z Kalifornii. Z kolei Teksas i fragmenty Luizjany broniły się twardo przeciw wojskom Unii. Tereny te były teatrem działań wojennym jeszcze po kapitulacji wojsk generała Lee i po opanowaniu wszystkich stanów południowych.

Od 1864 r. wojska Unii zaczęły stosować taktykę spalonej ziemi na terenach Konfederacji. Demoralizująca i wyniszczająca gospodarkę skonfederowanych stanów metoda okazała się skuteczna. Umożliwiła ona Unii podzielenie stanów Południowych na kilka odrębnych obszarów. Jej głównemu realizatorowi, generałowi Williamowi Shermanowi umożliwiło to osiągnięcie i zdobycie stolicy Konfederacji – Atlanty. Z kolei walki na wschodzie toczone pomiędzy Ulyssesem Grantem a Robertem Lee zamieniły się z krwawej kampanii w wojnę pozycyjną.

W wyniku odcięcia, okrążenia i wycieńczenia działaniami wojennymi, a także z powodu kapitulacji Atlanty, w połowie 1865 r. jedna po drugiej zaczęły poddawać się armie Konfederatów. Konfederacja istniała już bowiem tylko nieformalnie, wojna była przegrana, a dalsze działania wojenne nie prowadziły do niczego. Może tylko do utrwalenia mitu “honorowej walki za straconą sprawę, aż do samego jej końca”. W przeciągu kilku kolejnych miesięcy poddały się również okręty kapersko-rajderskie południowców.

AFRO-AMERYKANIE W SŁUŻBIE NIEPODZIELNEJ UNII

Do końca wojny, do armii Unii wstąpiło ponad 186 tys. czarnych żołnierzy z czego 93 tys. ze stanów Konfederacji, 40 tys. z przygranicznych stanów niewolniczych i 53 tys. z wolnych stanów.

DYPLOMACJA IMPERIÓW, LOJALISTÓW I KONFEDERATÓW

W trakcie trwania Wojny Secesyjnej, obie strony rozwijały wachlarz kontaktów dyplomatycznych. Południe szukało uznania Konfederacji na arenie międzynarodowej i utrzymania dochodowego handlu bawełną, który umożliwiłby pozyskanie sprzętu wojskowego z Europy. Północ od samego początku trwania wojny założyła blokadę morską na zbuntowane stany i starała się planom południowców zapobiec. Jednak konieczność założenia blokady była po części przyznaniem się do międzynarodowego wymiaru konfliktu.

Amerykańska historiografia oficjalnie przyznaje, że północy udało się powstrzymać uznanie południa jako niepodległego bytu. Za przyczyny podaje się skuteczność amerykańskiej dyplomacji a także zainteresowanie Europy sprawami bliższymi jej geograficznie, takich jak wojna Prusko-Duńska o Szlezwig-Holsztyn czy Powstanie Styczniowe w Królestwie Polskim skierowane przeciw władzy caratu.

Na gruncie dyplomatycznym zarówno Londyn jak i Paryż zdecydowały o uznaniu swojej neutralności w stosunku do konfliktu. Choć podejmowane przez potęgi europejskie pewne dwuznaczne działania, stawiały powyższe pod znakiem zapytania. Niemniej jednak, nadawało to Konfederacji status belligerent. Słowo pochodzi od łacińskiego bellum gerere i oznacza stronę walczącą.

Nie uznaje się w ten sposób niepodległości strony. Natomiast, ze względu na sprawowanie władzy na określonym terytorium, przestrzeganie konwencji międzynarodowych oraz możliwość utrzymywania przez nią stosunków dyplomatycznych uznaje się jej prawo do prowadzenia dyplomacji, czy międzynarodowych kontaktów handlowych. Południe zostało usatysfakcjonowane częściowo bo mogło próbować kupować broń w Europie, choć nie na skalę masową. Północ uszczęśliwiono w ten sposób również częściowo, ponieważ uznano w ten sposób wprowadzoną blokadę morską. Jednak jednostki Konfederacji były w stanie przynajmniej częściowo ją omijać via Karaiby prawie do końca wojny.

Blokada spowodowała wielki głód bawełny w Europie, która posiadała podówczas wysoce rozwinięty przemysł tkacki. W Wielkiej Brytanii takim regionem był Manchester, we Francji Alzacja i Normandia. Już wkrótce do przemysłowych potęg tkackich miała dołączyć Łódź. Dlatego zarówno Napoleon III jak i Londyn proponowali amerykanom mniej lub bardziej oficjalne mediacje pomiędzy stronami. Było to nieakceptowalne dla Waszyngtonu, ponieważ jego celem podstawowym było utrzymanie Unii. Tymczasem jakakolwiek forma zasiadania przy stole negocjacyjnym północy i południa przy udziale międzynarodowych mediatorów mogła temu celowi zaszkodzić. Powodując przy tym konieczność uznania rebeliantów jako strony międzynarodowej.

Pomimo zabiegów Konfederacji, żadne mocarstwo europejskie nie zgodziło się na jej uznanie. Wyjątkiem było jedno z malutkich księstw Rzeszy Niemieckiej. Nie oznacza to jednak, że Londyn i Paryż trzymały się z dala od konfliktu. Pod koniec 1861 r. Wielka Brytania zwiększyła swój kontyngent zbrojny w Kanadzie. Armia Brytyjska była gotowa w każdej chwili na marsz na południe, zagrażając rządowi Lincolna od północy. W 1862 roku Wielka Brytania, Francja i Hiszpania dokonały desantu na wybrzeżach Meksyku, koncentrując swoje oddziały wzdłuż południowej granicy USA. Francja uwikłała się w tym kontekście w tzw. “Awanturę Meksykańską”, próbując uzyskać proxy-władzę nad tym terytorium. Z obszaru Meksyku było również niebezpiecznie blisko do pól bawełny głębokiego południa.

Brytyjczycy byli odpowiedzialni również za budowę okrętów dla Konfederacji, które tworzono oryginalnie jako jednostki handlowe, a praktycznie jako kapersko-rajderskie. Było to łącznie około 150 jednostek, z których najsłynniejszą była “Alabama”. Okręt wykonał siedem dalekomorskich wypraw ekspedycyjnych, przebywał na morzu przez 534 z 657 dni w służbie i nigdy nie odwiedził ani jednego portu konfederatów. “Alabama” zajęła lub spaliła 65 unijnych statków handlowych, wzięła ponad 2000 jeńców bez strat własnych. Żaden załogant z przejętego statku nie zginął, wszystkich wysadzano w najbliższych portach do których zawijano. Została ostatecznie zatopiona w 1864 r. u wybrzeży Francji.

Model slupa parowego CSS Alabama. najsłynniejszego okrętu kipersko-pirackiego Konfederacji. Źródło: https://www.stephensandkenau.com/ship/css-alabama-model-ship/

Po wojnie USA wystąpiło do rządu Wielkiej Brytanii o odszkodowanie, stwierdzając, że tego typu pomoc wydłużyła trwanie wojny o dwa lata. Ostatecznie w 1871 r. Waszyngton i Londyn zawarły Układ Waszyngtoński znacząco zmniejszając kwotę odszkodowania jaką Londyn ostatecznie zapłacił, regulując przy tym pewne spory dotyczące połowów morskich.

“KTO ZAMAWIAŁ RUSKIE”?

Ilustracja z jednej z nowojorskich gazet z 1863 r. Przyjęcie reprezentacji rady miejskiej przez admirała Lisowskiego na pokładzie Aleksandra Newskiego. Źródło: https://www.history.navy.mil/research/library/online-reading-room/title-list-alphabetically/r/the-russian-navy-visits-theunited-states.html

Rosyjscy oficerowie na nowojorskim balu wydanym na ich cześć. Źródło: https://www.history.navy.mil/research/library/online-reading-room/title-list-alphabetically/r/the-russian-navy-visits-theunited-states.html

WOJENNE FINANSE UNII CZYLI CUD “GREENBACKA”

Powyżej banknot z 1862 r. wymienialny na złoto i obligacja skarbowa w postaci banknotu. Źródło: https://www.wikiwand.com/en/United_States_Note

„Ustawa, którą mamy przed sobą, jest środkiem wojennym, miarą konieczności, a nie wyboru (…) Są to niezwykłe czasy i należy zastosować nadzwyczajne środki, aby uratować nasz rząd. Zachować naszą narodowość ”.

“Greenback” w swojej całej okazałości. Popularna nazwa spowodowana była dużą ilością zieleni na stronie tylnej banknotu. Źródło: https://www.wikiwand.com/en/United_States_Note

“Srebra i złota nie mam nic, ale co mam, to ci daję”

REKONSTRUKCJA I ODNOWIENIE

Po wojnie Kongres podzielił dawną Konfederację na pięć okręgów wojskowych i ustalił kryteria dla stanów ubiegających się o ponowne przyjęcie do Unii. Poniższa mapa pokazuje okręgi wojskowe, rok powrotu do Unii jak i rok w którym przywrócono w wyniku wyborów konserwatywne rządy lokalne. Te oczywiście zdominowane były przez białych, co Południowcy określali mianem „odkupienia”. Tymczasem północ chciała doprowadzić do “rekonstrukcji”, czyli wielkich zmian społecznych i kulturowych na południu, które miały w dłuższym terminie doprowadzić do wyrównania szans Afroamerykanów oraz zniesienia idei rasistowskich.

Powojenne okręgi wojskowe, wraz z datą przyjęcia do unii i datą powrotu do władzy rządów konserwatywnych. Źródło: https://cdn.vox-cdn.com/uploads/chorus_asset/file/6801071/military_reconstruction.0.jpg

Jak widać z powyższej mapy, rządy którym bliżej było do upamiętnienia idei “południowej dumy” dochodziły do władzy w stanach byłej Konfederacji w przeciągu kilku lat od zakończenia wojny domowej. Kres ich dominacji położył dopiero po części ruch na rzecz równouprawnienia z połowy XX w.

Idea “rekonstrukcji” upadła w 10 lat po zakończeniu Wojny Secesyjnej. W wyborach 1876 r. Demokraci wygrali dotychczas Republikańską Indianę, a o wyniku wyborów miały przesądzić wyniki z trzech okupowanych stanów południowych. Wygrali w nich Republikanie, ale zostali oskarżeni przez Demokratów o oszustwa wyborcze. Zawarto zatem kompromis polityczny, aby uniknąć rozbudzenia demonów niedawnej wojny. Demokraci uznali zwycięstwo Republikanów w wyborach, w zamian za wycofanie wojsk okupacyjnych z ich obszarów.

Oznaczało to, że południe pozostawało nadal pod kontrolą stanową “dumnych południowców”. Było to równoznaczne z uniemożliwieniem oddawania głosów przez Afroamerykanów. Odpowiednia poprawka w konstytucja nadawała im prawo wyborcze w postaci czynnej i biernej, jednak legislacja stanowa ustanawiała przeszkody. Jedną z takich była “klauzula dziadka”, mówiąca, że jeżeli twój dziadek miał prawo oddania głosu, wtedy ty również możesz to uczynić. Dla pokolenia wyzwoleńców, pamiętającego Wojnę Secesyjną i instytucjonalne niewolnictwo było to punktem niemożliwym do pokonania. Inne, jak wymóg testu na czytanie i pisanie oraz dowody uiszczania podatków przyczyniły się do tego, że reprezentacja afroamerykańska w kongresie licząca w 1873 r około 10 przedstawicieli, spadła wkrótce do jednego. Liczba głosów, które mogli uzyskać czarnoskórzy kandydaci została bowiem drastycznie okrojona.

Wojna domowa uwolniła niewolników, a “rekonstrukcja” tymczasowo przyznała im podstawowe prawa polityczne. Rozstrzygnięcie wojny nie przewidywało jednak reformy rolnej. Wielki areał plantacyjny, czyli podstawa południowej gospodarki pozostał nienaruszony. Wyzwoleńcy nie posiadali ziemi ani sprzętu rolniczego oraz byli w dużej mierze analfabetami. Większość czarnej ludności wiejskiej została zmuszona zatem do nieodpłatnej formy dzierżawy. W zamian za ziemię do uprawy, nasiona do sadzenia i podstawowe wyposażenie rolnicze, dzierżawca wykonywałby całą pracę i przekazywał dużą część dochodów właścicielowi. Powszechna dyskryminacja w stanach południowych sprawiała, że zmiana pracy była praktycznie niemożliwa Podobnie jak uzyskanie edukacji. Jedyną szansą była zatem migracja do wielkich ośrodków miejskich, czemu sprzyjała gwałtowna industrializacja północy i zapotrzebowanie na robotników.

UŚPIONE DEMONY CZY DUMA POŁUDNIOWCA?

Na południu licznie powstawały z czasem organizacje zrzeszające weteranów Konfederacji, a następnie ich potomków i potomkinie. United Daughters of the Confederacy i Sons of Confederate Veterans w dzisiejszych czasach liczą odpowiednio 20 tys. i ok. 30 tys. członków, co czyni je organizacjami masowymi. Wszystko celem podtrzymania pamięci “straconej sprawy”.

Zmitologizowany obrazek Wojny Secesyjnej znany na południu stawia walczących konfederatów na równi z rycerzami średniowiecznymi i ich kodeksem honorowym. Często wyolbrzymia się przy tym odwagę i zasady moralne reprezentowane przez dowódców konfederacji. Odwrotne cechy nadaje się dowódcom Unii. Według powyższego, konfederacki generał Rober E. Lee nabiera cech heroicznych, a generał Ulysses S. Grant przedstawiany jest jako alkoholik. Idea walki o “straconą sprawę” odwołuje się zatem do romantycznych ideałów walki z przeważającymi siłami wroga, do samego końca, pomimo jego przewagi pod każdym względem. Ignoruje przy tym całkowicie fakt, że południowcy odnosili na wschodzie pewne sukcesy, ale na zachodzie byli w ciągłej defensywie.

Z tych nurtów ideologicznie wywodzi się Ku Klux Klan, założony w Tennessee w 1867 r. Początkowo stworzony celem pomocy sierotom i wdowom po poległych konfederatach, szybko przyjął konotacje rasistowskie i zaczął uciekać się do terroru, zastraszania, morderstw i linczów.

Innym nurtem jest z kolei “południowa duma”. Należy zaznaczyć wyraźnie, że podczas gdy “stracona sprawa” jest zdecydowanie związana z secesją, tak ta druga niekoniecznie. “Południowa duma” odzywa się w tęsknocie południowca za pięknymi krajobrazami jego rodzinnych stron, jakością jedzenia,  a ukazuje się poprzez podświadomą miłość do stron rodzinnych, i dumy z pochodzenia. Po prostu na południu nawet słońce piękniej świeci. Jest to zatem zestaw postrzegania swoich rodzimych stron w sposób romantyczny. Nie nosi on w sobie oryginalnie konotacji rasistowskich. Problemem jest jednak wyrażanie tej idei za pomocą symboliki. A takową jest Dixie.

Dixie, czyli flaga armii konfederackiej. Często mylnie uznawana za oficjalną flagę Konfederacji. Źródło: https://6abc.com/politics/this-is-actually-not-the-confederate-flag/808079/

Dixie, to sztandar armii południowców często mylnie uznawana za oficjalną flagę Konfederacji. Jako że stany południowe są wysoce zróżnicowane, to jest ona chyba jedynym symbolem mogącym przypominać im o odmienności wobec innych stanów Unii, własnej kulturze czy odmiennym stylu życia. Jednak Dixie jest również symbolem opresyjnych rządów Konfederacji charakteryzujących się supremacjonistycznym podejściem i upolitycznionym instytucjonalnym rasizmem. Gdy w 2015 r. Karoliną Południową wstrząsnęła masakra w Charleston, gubernator stanu podjął decyzję o zdjęciu Dixie z masztu przy stanowym budynku Kapitolu. Ale na znak południowej dumy, mieszkańcy stanu zaczęli prezentować ją wszędzie. Dixie pojawiała się zatem masowo przy domach, na trawnikach, na koszulkach czy na naklejkach zderzaków.

Autor zastanawia się w związku z tym, czy z Dixie nie jest trochę tak jak ze swastyką. Oryginalnie była ona symbolem przynoszącym szczęście w kulturze hinduistycznej. Rozpowszechniona została na świat i zaczęła być używana powszechnie. W latach 20-30 XX w. była ona bardzo popularnym symbolem w zachodnim świecie. Jednak odwrócona swastyka hitlerowska raz na zawsze zmieniła znaczenie tego symbolu. Jej rozpoznawalność i jednoznaczne skojarzenie z ideami supremacjonizmu, dominacji rasy aryjskiej i całej ideologii nazistowskiej, wymazały skutecznie oryginalne znaczenie. Podobnie z Dixie. Nie kojarzy się nam ona jako symbol “południowej dumy” a raczej jednoznacznie jako symbol skonfederowanych stanów.

Tak oto obie idee, czyli “południowej dumy” i “straconej sprawy” przez dziesięciolecia przeniknęły się i po części zespoliły w jedno. Po dziś dzień wiele hrabstw z Karoliny Północnej, Południowej, Georgii i Alabamy nosi swoje nazwy od nazwisk ważnych osobistości Konfederacji. Na południu nie uważa się to za nic niestosownego czy rasistowskiego a raczej za formę upamiętnienia historii. Na północy czy pośród wielu grup etnicznych zamieszkujących USA z oczywistych względów będzie to postrzegane inaczej. Podobnie ma to miejsce z nazwami niektórych jednostek wojskowych, jak np. Fort Bragg nazwany na cześć konfederackiego generała Braxtona Bragga. Z kolei Statuary Hall w budynku Kapitolu w Missisipi przywitałoby czytelników statuą prezydenta konfederacji Jeffersona Daviesa. Aktualnie znajduje się za szklaną szybą i kratami. Symbolika Konfederacji jest spotykana dość często w stanach południowych, zarówno w postaci flag i pomników.

Flagi stanu Missisipi. Flaga nosząca symbolikę Dixie uchylona została w 2020 r. Źródło: https://en.wikipedia.org/wiki/Flag_of_Mississippi

Flagi stanu Missisipi. Nowa, uchwalona w 2020 r. nosi symbol magnolii. Wciąż nawiązujący do “południowej dumy”. Źródło: https://en.wikipedia.org/wiki/Flag_of_Mississippi

Flaga Georgii zawierała wkomponowaną Dixie do 2001 r. Stan Missisipi w 2020 r. zmienił swoją flagę, usuwając symbol konfederacji i zastępując go rozkwitającą magnolią. Kwiatem, który w kulturze południowców kojarzy się jednoznacznie z archetypem południowej kobiecości odzianym w piękną suknię i perfumami o zapachu magnolii. Są to atrybuty przed-secesyjnej “southern belle” czyli ślicznotki z południa. Jest to kolejny przykład na to, że “południowa duma” wciąż ma się dobrze, ale posiada w sobie bardzo ciemną kartę historii.

NA ZAKOŃCZENIE

Stany Zjednoczone przeżyły już jedną wojnę domową i choć od tego czasu miało miejsce wiele wydarzeń, które wielokrotnie jednoczyły amerykanów, tak rany wojny secesyjnej nie zabliźniły się do końca. Dziś, na gruncie walki politycznej, oraz “dysput” o instytucjonalny i oddolny rasizm społeczeństwo wydaje się być znów podzielone. Wspomniane “dysputy” przypominają niestety raczej masowe starcia bojówkarzy ulicznych, niż intelektualne dywagacje. Chyba nie do końca to miał na myśli Thomas Jefferson pisząc, że:

“Drzewo Wolności trzeba podlewać od czasu do czasu krwią patriotów i tyranów”

Czego zatem spodziewać się po najbliższych miesiącach w USA? Sporów, zamieszek, wojny domowej? Wszak niemożliwe stało się możliwym i hegemoniczne USA u schyłku pax americana zamieniło się w 2020 r. w bulgoczący kocioł być może gotów lada moment wybuchnąć. A w nim dochodzą do głosu od dawna uśpione wewnętrzne demony ameryki, które swoich chwalą a obcy demonizują. Napięcie rośnie, a urzędujący (jeszcze) obecnie prezydent Trump miał pono obiecać, że zrobi raz na zawsze porządki z amerykańskim szambem (Drain the swamp), a bardzo wierni “patrioci” podgrzewają atmosferę i wzywają innych patriotów do boju, komponując nawet bardzo melodyjny Silent Running, w wydaniu wielkich amerykańskich patriotów. Co dalej? Zobaczymy, ale popcorn należałoby już dziś zakupić.

Po wojnie secesyjnej, Stany Zjednoczone weszły na drogę gwałtownego rozwoju przemysłu. Nastąpił także czas największego nasilenia napływu imigrantów do Ameryki. USA stały się czołową światową potęgą przemysłową, co pociągnęło za sobą nie tylko ogromne bogactwo, ale też dotkliwą  ale też dotkliwą biedę. Nastały bowiem czasy kapitalistów, nazywane dość często pozłacanym wiekiem  (Gilded Age). Okres wiązał się z licznymi skandalami korupcyjnymi i upadkiem autorytetu elit społecznych i rządowych. Gilded Age będzie tematem kolejnej części sagi o Wielkiej Ameryce.

The END

Enemy

Ps. Jeżeli podobał wam się artykuł, zachęcamy do ocenienia, skomentowania, podzielenia się przemyśleniami i za-linkowania lub podzielenia się via media.

DISCLAIMER / UWAGA! Niniejszy opracowanie (jak każde inne na tym blogu) ma charakter amatorskiej analizy, która ma na celu jedynie ogólnie przybliżenie czytelnikowi omawianego tematu. Analiza ta jest efektem dociekań autora, i jest na tyle szczegółowa/precyzyjna, na ile autor uznał za stosowne. Jest ona tylko prywatną opinią autora, nie stanowi żadnych rekomendacji inwestycyjnych, i nie może służyć jako podstawa decyzji inwestycyjno-biznesowych. W celach głębszego zrozumienia tematu, bądź też zdobycia profesjonalnej informacji, autor zachęca do sięgnięcia po prace specjalistów z danej dziedziny. Sam autor, na własne potrzebny, zebrał podstawowe informacje w tematyce po to, aby móc wyrobić sobie poglądy na interesujące go zagadnienia, a przetrawione wnioski są owocem tej pracy.

Niniejszym Team Bmen-ów zastrzega, że publikowane informacje i tezy są wolnymi przemyśleniami amatorów, na podstawie których nie mogą być konstruowane żadne roszczenia, przyrzeczenia, obietnice te rzeczowe czy też matrymonialne. W przypadku oblania się gorącą kawą lub zakrztuszenia rogalem podczas czytania tekstu Team nie bierze za to żadnej odpowiedzialności i renty płacić nie będzie!! 

Autor informuje, że symbole secesjonistycznych stanów jak flaga Dixie zostały w analizie przytoczone prawem cytatu, jako ilustracje historyczne zagadnienia opisanego. Ich prezentacja nie odzwierciedla w żaden sposób poglądów politycznych autora ani nie ma na celu propagowanie idei z nimi związanymi.